>KRÓLOWA BESKIDÓW ZACHODNICH<
Czy góra ta, najwyższa z zewnętrznych Karpat Zachodnich, mogła nie być znana w Polsce od wieków ? Przecież z któregokolwiek miejsca spoglądano ku niej, widziano nad falistą linią beskidzkich wzniesień jej wypiętrzony ponad lasy, charakterystyczny grzbiet. Z każdej strony inną postacią wabiąca ku sobie, fascynowała ogromem i tajemniczością.
Od zamierzchłych czasów zwano ją "Babą", "Babią Górą", póżniej po łacinie "Mons Vetula". Romantycy uznali ją za "Królową Beskidów" i "Matkę Niepogód".
DAWNO TEMU : Nazwa Babiej , niewątpliwie pochodzenia słowiańskiego , zapewne została nadana w czasach przedhistorycznych przez zamieszkujące jej pobliżu plemiona słowiańskie, dla których podobnie jak i dziś dla Podhalan, Orawiaków i Krakowiaków, stanowiła rodzaj barometru, a poza tym przypuszczalnie była i miejscem kultu. Odległym echem tego pradawnego kultu są legendy góralskie o zlotach czarownic na babiogórskich polanach w noc św. Łucji i sama nazwa góry, podobnie jak i w innych bardzo licznych miejscach w Polsce. Przypuszczalnie te "Babie Góry" były siedliskiem jakiegoś bóstwa, którego kult uprawiały kobiety. Wg innej hipotezy te kultowe miejsca nazywały się "Babami" od ustawionych tam kamiennych posągów bóstwa - bab, stanowiących przedmiot kultu. Nazwa "Babia Góra" pojawiła się w wieku XVI, nazwa "Baba" jest wcześniejsza, notowana w XV w. i wielokrotnie używana w póżniejszych wiekach w książkach i na niektórych mapach.
Od płn. dostępu do Babiej Góry broniła rozległa puszcza - "nigra silva" - część karpackiej puszczy "magna silva" , sięgająca jeszcze w XII - XIII w. od Diablaka niemal do bram Krakowa, do linii Tyniec-Mogilany, oraz stromizna płn. zboczy , a od południa obok puszczy pokrywającej całe Podhale i Orawę, trudne do przebycia bory i puścizny, czyli bagna i torfowiska. Od południa już w epoce brązu jacyś ludzie zdołali dotrzeć do podnóża Babiej, jak świadczą o tym wykopaliska w Półgórze i innych wsiach Górnej Orawy, a za czasów rzymskich istniał już szlak handlowy prowadzący w pobliżu Babiej Góry z doliny Orawy w dolinę Dunajca. W odstępach Babiej Góry kryli się liczni zbójnicy, którzy stanowili istną plagę tego szlaku. Oprócz zbójników inna kategoria ludzi od wieków gruntownie zapoznawała się z masywem Babiej Góry. Byli to poszukiwacze skarbów. Jeden z takich poszukiwaczy wyrył na skale pod Broną datę 1643.
Pierwsza wzmianka o Babiej Górze w rękopiśmiennych żródłach pojawiła się u Długosza w XV w. W "Dziejach". Znajomość położenia Babiej Góry w XVI w. była już znaczna o czym świadczy pierwsza, oryginalna, dotychczas zachowana polska mapa Stanisława Porębskiego, wydana w Wenecji w 1563r. Pierwszym naukowo przygotowanym polskim badaczem Babiej Góry, który postanowił ją wszechstronnie zbadać był Stanisław Staszic : Od Krowiarek do górnej granicy lasu, grzbietem w towarzystwie przewodnika z Orawy dojechał konno, resztę drogi na Diablak (szczyt Babiej G.) odbył pieszo, znalazłszy się tam pod wieczór 24 lipca 1804r. Noc spędził na szczycie, rano obserwował piękny wschód słońca i słynne " morze mgieł " . Pierwszy oba te zjawiska opisał.
Uzbrojony w przyrządy pomiarowe takie jak barometr, suchomierz, rzadkomierz i igłe magnetyczną przeprowadził badania geologiczne skał, zebrał 31 gatunków roślin babiogórskich, badał deklinację i inklinację magnetyczną, wyznaczył barometrycznie wysokość Babiej Góry (5000 stóp paryskich). Dokonał pomiarów meteorologicznych i klimatycznych. W 1805 r. w lipcu ponownie odwiedził Babią. Wyniki swoich prac opublikował dopiero w 1815 r.
Wiadomości o Babiej Górze podane przez Staszica zachęciły wielu innych uczonych do zwiedzania i prowadzenia badań geologicznych, botanicznych, etnograficznych i topograficznych na Babiej i okolicach. W latach 1875-1880 Hugo Zapałowicz przeprowadził na "Babiej Górze" rozległe badania geobotaniczne . Jeszcze jako student odwiedza pasmo babiogórskie. W 1875r. rozpoczyna jej ścisłą penetrację w towarzystwie miejscowego przewodnika, słynnego Wawrzyńca Szkolnika. W 1880r. ogłasza Zapałowicz swe fundamentalne dzieło o Babiej. Opisuje w nim głównie przyrodę, ale jest w nim również wspaniała mapa "Babiej Góry" z dziesiątkami lokalnych nazw, z opisem budowy i ukształtowaniem całego masywu .
W 1876 roku powstaje na Diablaku pamiątkowy obelisk ufundowany przez wyżej urodzonych poddanych węgierskich. Ma on przypominać o wyprawie na Babią Górę niecodziennego turysty - władcy Węgier, arcyksięcia Józefa Habsburga w 1806 roku. Była to wtedy 70 - rocznica tego wydarzenia. Obelisk wykonany w słynnym białopotockim warsztacie kamieniarskim przetrwał do dzisiaj , uważany przez niektórych niesłusznie za stary słup graniczny , lub znak wysokości.
W 1806 roku powstało pierwsze w dziejach Babiej Góry schronisko. Wybudowanej na Diablaku przez szlachtę węgierską właśnie dla arcyksięcia, gdzie przebywał ze świtą parę godzin.
SCHRONISKA BABIEJ GÓRY.
POŁOŻENIE I BUDOWA : "Babia Góra" wykształcona w postaci krótkiego (10 km), ale potężnego pasma o równoleżnikowym przebiegu, stanowi najwyższą górę w Beskidach Zachodnich. Występuje we wschodniej części Beskidu Żywieckiego, który z morfologicznego punktu widzenia dzieli się na : grupę Wielkiej Raczy (1234), grupę Pilska (1557), grupę Babiej Góry (1725) i Beskid Średni (912). Grupa Babiej Góry ciągnie się od Przełęczy Glinne (809) na zachodzie po dolinę rzeki Skawy na wschodzie i obejmuje trzy pasma : Babiej Góry , Policy (1367) i Jałowca (1110).
Pasmo Babiej Góry ogranicza od zachodu Przełęcz Jałowiecka (1017) i dolina Półgórzanki, od wschodu Przełęcz Lipnicka (986) i dolina Syhlca, od północy dolina górnej Skawicy i dolina jej dopływu - Jaworzynki. Na południu Babia Góra sąsiaduje z Działami Orawskimi. Pasmo Babiej Góry wykształcone w postaci potężnej bariery orograficznej, stanowi odcinek południowej historycznej granicy Zachodniej Małopolski i jednocześnie ogranicza od północy inną krainę historyczną - Orawę.
Babia Góra w wyniku znacznej wysokości nad poziom morza wyrażnie odróżnia się od reszty Beskidów Zachodnich pod względem środowiska geograficznego. Typowe dla tego obszaru jest piętrowe zróżnicowanie zjawisk klimatycznych, roślinności, gleb, procesów morfologicznych i zjawisk wodnych. Na znacznym obszarze Babiej Góry zachowały się naturalne zespoły roślinne, informujące o charakterze flory beskidzkiej przed okresem człowieka w środowisko górskie. Babia Góra jest jedynym w Beskidach Zachodnich obszarem o tak znacznej koncentracji różnych typów osuwisk kształtujących w poważnym stopniu jej krajobraz , a zwłaszcza strome i często urwiste stoki północne , które Hugo Zapałowicz nazwał "wielką zerwą skalistą ". Nadane Babiej Górze miano "Królowej Beskidów Zachodnich" w pełni odzwierciedla jej wyjątkową pozycję na tym obszarze.
Babia Góra zbudowana jest z piaskowcowo-łupkowych kompleksów fliszu magurskiego o znacznej miąższości. Utwory te dzielą się na : warstwy podmagurskie (odsłaniające się na powierzchni w dolnych partiach skłonów pasma i w obrębie podnóży) i warstwy magurskie budujące wyżej wniesione obszary. Skamieniałości w skałach babiogórskich są nie liczne, można tu jedynie znaleść hieloglify organiczne i ślady fauny numulitowej.
Warstwy skalne budujące Babią Górę powyginane są w postaci fałdów o przebiegu wschód-zachód. Fałdy występujące w północnej stronie pasma mają łagodnie nachylone skrzydła, po stronie południowej są natomiast przefałdowane, złuskowane i często obcięte uskokami. Uskoki na obszarze Babiej Góry mają niewielkie rozmiary i występują w Zawoi-Widłach, na Hali Czarnego. Na pograniczu wierzchowiny grzbietowej i stoków północnych na dużą skalę rozwijają się potężne osuwiska, zerwy i obrywy skalne. Skały budujące Babią Górę są wieku górnokredowego i paleogeńskiego, liczą więc około 35-70 mln lat. Stoki góry są natomiast okryte pokrywami zwietrzelinowymi wieku czwartorzędowego. Babia Góra oglądana z zachodu czy wschodu jest zupełnie inna niż z kierunku pólnocnego czy południowego. W pierwszym przypadku góra ta przedstawia się jako forma śmigła i zgrabna, o ostrym wierzchołku, z widoczną asymetrią nachylenia stoków. W drugim przypadku kształt góry wydaje się być ciężki i przysadzisty. Urozmaiceniem krajobrazu Babiej Góry jest przebieg wierzchowiny grzbietowej. Wznosi się ona stopniowo od Przełęczy Jałowieckiej i tworzy pierwszą kulminację - Cyl (1517) po czym opada i tworzy najgłębszą w całym paśmie - Przełęcz Brona (1408). Następnie znów podnosi się , by osiągnąć najwyszą kulminacje - Diablak (1724,6 m.n.p.m.). W kierunku wschodnim opada do wysokości Przełęczy Lipnickiej (986). Na całej długości pasma zaznaczają się spłaszczenia wierzchowiny grzbietowej , z których największe to : spłaszczenie po zachodniej stronie Cylu (1410); po stronie wschodniej (1485), spłaszczenia Izdebczysk (1430), powyżej Kościółek (1610), liczne spłaszczenia w okolicy Diablaka i Wołowych Skałek (Główniaka) - np. spłaszczenia na wysokości 1570 m , spłaszczenia Kępy (1521), Sokolicy (1367).
Pasmo Babiej Góry można podzielić na część wschodnią , wyższą (Diablak) i część zachodnią, niższą (Cyl). Granicę stanowi Dolina Cicha wycięta w skłonie południowym i biorąca początek tuż poniżej Przełęczy Brona. Jest to nie tylko najgłębsza (200-300m), ale i jedna z najdłuższych dolin babiogórskich. Granice w kierunku północnym wyznacza Przełęcz Brona, dolina Klinowego i następnie Markowego Potoku.
KLIMAT i zjawiska wodne: Klimat "Babiej Góry" jako typowo górski odznacza się następującymi cechami : obniżaniem się temperatury i wzrostem wysokości opadów ze wzrostem wysokości n.p.m. chłodniejszymi latami i łagodniejszymi zimami w stosunku do otaczających dolin i kotlin, występowaniem inwersji temperatury, wiatrów halnych, zróżnicowaniem na klimaty lokalne i mikroklimaty. Na Babiej Górze, ze względu na jej wyjątkową wysokość, są najlepiej wykształcone w Beskidach Zachodnich piętra klimatyczne i odpowiadające im piętra roślinne : piętro klimatu umiarkowanie chłodnego (regiel dolny) 680-1080m.n.p.m , piętro klimatu chłodnego (regiel górny) 1080-1400m. n.p.m , piętro klimatu bardzo chłodnego (kosodrzewina) 1400-1650m.n.p.m , piętro klimatu umiarkowanie zimnego (hale alpejskie) 1650-1725m.n.p.m. Średnia roczna temperatura w kolejnych piętrach spada o 2 stopnie C i w piętrze najchłodniejszym wynosi minus 2 stopnie C.
Pogoda na Babiej Górze kształtowana jest zasadniczo przez chłodne i wilgotne masy powietrza polarnego. Wiatry wieją głównie z zachodu, w wyższych partiach gór ina stokach południowych częste są wiatry południowe. Tam też w okresie zimowym występują wiatry halne. Największe prędkości wiatru stwierdza się zimą, zwłaszcza na wierzchowinie grzbietowej. Jedną z cech górskiego klimatu Babiej Góry są inwersje temperatury występujące ok. 50 dni w roku głównie w okresie zimowym , choć nie tylko. Wówczas temperatura na skutek spływu zimnych mas powietrza do obniżeń terenu , wzrasta wraz z wysokością.
Opady na Babiej Górze są wysokie . W miesiącach letnich spada na Babią 40-50 % sumy rocznych opadów, wtedy częste są gwałtowne ulewy.
Pokrywa śnieżna utrzymuje się średnia od 5 do 7 miesięcy w rejonie szczytowym. Wzdłuż północnej krawędzi wierzchowiny grzbietowej tworzą się nasypy i nawisy śnieżne. Z takich miejsc schodzą po urwistych stokach grożne lawiny śnieżne, najczęściej do niszy Kościółek , w Szerokim Żlebie i w sąsiedztwie innych żlebów pod Diablakiem.
Grzbietem Babiej Góry przebiega Europejski Dział Wodny. Wody spływające na północnych stokach odpływają poprzez Skawicę, Skawę i Wisłę do Bałtyku, a na stokach południowych poprzez Orawę, Wag i Dunaj do Morza Czarnego. Osobliwością Babiej Góry są jeziorka (zwane stawami ) występujące w zagłębieniach osuwiskowych.
SZATA ROŚLINNA : Stanowi ona podstawowy element urody Babiej Góry. Cały masyw otoczony jest dookoła kilkoma bardzo charakterystycznymi pasami roślinności. Pasmo lasów jest podwójne. Stanowią je dolny i górny regiel. Trzecie pasmo utworzone jest przez kosodrzewinę, a czwarte najwyższe przez murawy alpejskie.
Ta wspaniała prawidłowość przebiegu pięter roślinnych jest obok fragmentów Puszczy Karpackiej i wielu rzadkich roślin, głównym motywem ściągającym na Babią Górę zapalonych jej miłośników.
Puszcza Czatożańska znajduje się w obrębie dolnego regla , a więc w piętrze lasów bukowo-jodłowych z niewielką domieszką świerka. Lasy te posiadają szereg typowych cech puszczańskich. Prastare jodły i buki często łamane są i wywracane przez silne wiatry. Świerki trafione piorunem, druzgotane bywają niekiedy wprost na drzazgi. Na stromych zboczach pojawia się jawor, który wymaga bogatszego siedliska. Taki różnowiekowy las jest dowodem, że przyroda gospodaruje tu sama i że każdy gatunek drzewa reprezentowany jest przez wszystkie grupy wiekowe. Głównym zespołem leśnym Puszczy Cztożańskiej jest buczyna karpacka. Wiele w buczynie rośnie paproci: m.in. narecznica samcza i paprotnik kolczasty. W nieco mniej wilgotnych miejscach dominuje niecierpek pospolity, któremu towarzyszy przetacznik górski i szczyr trwały. Podobnie liczna bywa marzanka wonna.
W dolinach wielu potoków, na górskich glebach bagiennych, rozwija się olszyna bagienna. Specyficzne dla Babiej Góry jest pasmo lasów jarzębinowych towarzyszących górnej granicy lasu. Ponad nią rościąga się piętro kosodrzewiny. Różnorodność i szeroka skala występujących tam siedlisk to przyczyna bogactwa florystycznego tej strefy roślinnej.
Na najżyżniejszych siedliskach w małych kotlinkach rozwijają się ziołorośla. Są to najbujniejsze w naszych górach skupienia wysokich do 2m , pięknie kwitnących ziól z różową miłosną górską, żółtym omiegiem górskim i niebieskim modrzykiem górskim. Gatunkom tym towarzyszą dalsze , również bardzo wysokie byliny: biało zakwitający jaskier platanolistny i krwisto czerwony bodziszek leśny.
Półki i ścianki skalne w obrębie piętra kosodrzewiny opanowuje zespól kostrzewy pstrej , związany tylko z Babią Górą. Kępy tej pionierskiej trawy, uczepione w szczelinach skalnych zwisają w dół, nadając oryginalne piętno temu siedlisku. Do piętra alpejskiego ograniczone są też drobne kotlinki na zboczach północnych, w których najdłużej zalega śnieg. Tylko nieliczna grupa roślin zielonych i niektóre mchy i wątrobowce mogą żyć w tak trudnych warunkach. Główną rolę odgrywa tu najmniejsza z naszych wierzb - wierzba zielona oraz szarota drobna. Ważnym elementem w krajobrazie piętra alpejskiego są borówczyska bażynowe. Ich głębokie poduchy uginają się pod stopami. Dużą powierzchnie zbiorowisko to zajmuje tuż przy szlaku na szczycie Małej Babiej Góry. W przyszczytowych murawach alpejskich póżną wiosną masowo zakwitają sasanki alpejskie i zawilec narcyzowy. Jesienią rudzieją na grani kępy situ skuciny.
Celem krótkofalowców (szczególnie członków Babiogórskiej Grupy)w wędrówce po na Babią Górę powinno być nie tylko prowadzenie QSO (łączności) , czy zaliczanie przebytej trasy, powinni starać się pogłębiać swoją wiedzę o przyrodzie tego masywu i jej ochronie.
Zapraszamy na
stronę " Wirtualnej ZAWOI ":
FOTO - GALERIA BABIEJ GÓRY.